درس عدل مباحث مقدماتی

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

در سلسله مباحث اصول عقاید آمده است که اساس و پایه‌ی دین، توحید و عدل است:

«اِنَّ اَساسَ الدّینِ التّوحیدُ و العَدلُ»

التوحید صدوق/ باب ۵ / ح ۱

به خاطر اهمیت این موضوع ، در ابتدا به حدیثی از امیر المؤمنین (ع) در “حکمت ۴۷۰ نهج البلاغه” اشاره می‌کنیم که به گفته‌ی بزرگانِ اصول دین، این دو جمله، تمام علوم توحید و عدل را با همه‌ی گستردگیش در بر می‌گیرد؛ و اگر درباره‌ی مباحث توحید و عدل، غیر از این دو جمله برای بشر نبود، این دو جمله، برای تمام افراد بشر کافی بود.
و این دو حدیث این است :

” سُئِلَ عنِ التّوحیدِ وَ العَدلِ، فَقالَ عَلَیهِ السَّلام: اَلتّوحیدُ الّا تَتَوَهَّمَهُ، وَ اَلعَدلُ اَلّا تَتَّهِمَهُ.”

”از امام راجع به توحید و عدل پرسیدند، حضرت فرمودند:

توحید این است که خدا را توَهُّم نکنی (که در مباحث توحید به آن پرداخته شده است) و عدل این است که خدا را متّهم نسازی.”

بنا بر این بیان شریف، عدل این نیست که بگوییم خدا عادل است و ظلم نمی‌کند؛ بلکه عدل به این معنا می‌باشد که خدا را متهم به فعل خودت نکنی و آنچه را که به واسطه‌ی آن تو ملامت و سرزنش می‌شوی، آن را به خدا نسبت ندهی.

در حدیث دیگری به مانند روایت فوق که حائز اهمیت فراوان در زمینه مباحث اعتقادی‌ست این است که ، از امام صادق (ع) راجع به عدل خدا پرسیده شد، حضرت فرمودند:

«وَ اَمَّا العَدلُ فَأَن لا تَنسِبَ أِلی خالِقِکَ ما لامَکَ عَلَیهِ»

” عدل این است که، آنچه را که بر خودت گوارا نمی‌دانی و به واسطه‌ی آن فعل سرزنش می‌شوی، آن را به خدا نسبت ندهی.”

حال سؤالی مطرح است و آن این است که: ما چه چیزی را برای خودمان گوارا نمی‌دانیم و به واسطه‌ی جه‌جیزی سرزنش می‌شویم؟

ما به گناهان و مکروهات، ظلم، اجحاف، بی عدالتی و … ملامت و سرزنش می شویم و برای خودمان گوارا نمی‌دانیم، پس این افعال را نباید به خدا نسبت دهیم. و بگوییم خدا خواست و من این‌کار را کردم…

بله، خدا عادل است و ظالم نیست. ولی بحث عدل این نیست، بلکه بحث عدلی که طبق روایات وارده از ائمه علیهم السّلام اساس دین است، این است که؛
خداوند انسان را مظهر القادر المختار خودش قرار داده و لحظه به لحظه به او قدرت و اختیار تملیک می‌کند و انسان با اختیار خودش آنچه خداوند به او امر و نهی کرده را انجام می‌دهد. و در آن توجه او به انجام فعل هیچ کس، حتی خداوند هم دخالت ندارد. اگر دخالت داشته باشد ارسال رسل و انزال کتب و آفرینش بهشت و جهنم و امر به معروف و نهی از منکر همه بیهوده می‌شود.
اگر مختاریت انسان ثابت شود، عدل خدا ثابت می شود.

پس در مبحث عدل، خدا را متّهم به فعل خودمان نکنیم ، متّهم نکردن خدا به فعل انسان یعنی چه؟
یعنی؛ آنچه را که ما به واسطه انجام آن سرزنش و ملامت می‌شویم آن را به خدا نسبت ندهیم، در یک کلام فعل خدا و انسان را جدا بدانیم و نظام تکوین که فعل خداوند قادر متعال است را مطابق نظام تشریع که فعل انسان قادر مختار است ندانیم.

این درس ادامه دارد …

برگرفته از درس های اصول عقاید کلاس دین مصفا به روایت استاد سید مهدی مرعشی

با ما همراه باشید در دین مصفا:
@dinemosafa